به گزارش همشهری برخی از مهم‌ترین اهدافی که در این فصل تبیین شده به این شرح است: تحقق تحول بنیادین در نظام آموزشی کشور و با هدف ارتقای کیفی در 3 حوزه دانش، مهارت و تربیت اسلامی به‌ویژه علوم انسانی و جنبش نرم‌افزاری و تعمیق مبانی اعتقادی، تثبیت جایگاه دوم و دستیابی به آستانه جایگاه اول علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه، اعطای تسهیلات و حمایت مالی از توسعه خلاقیت و فعالیت‌های نوآورانه و طرح‌های پژوهشی، توسعه و تقویت آموزش‌های رسمی، علمی - کاربردی، فنی و حرفهای و مهارتی.
با این حال نگاهی به مواد 6گانه فصل علم و فناوری در برنامه پنجم توسعه نشان می‌دهد که عملا هیچ راهکار عملیاتی و قابل حصولی برای تحقق اهداف مذکور اتخاذ نشده است.
مثلا در حالی که هدف‌گذاری دستیابی به رتبه دوم علم و فناوری در منطقه مورد نظر سند چشم‌انداز یعنی آسیای جنوب غربی بسیار خوب به‌نظر می‌رسد اما ارائه راهکارهای ساده‌ای مانند: «برنامه‌ریزی برای ورود تا 20 درصد از دانش آموختگان دوره کارشناسی هر سال به دوره‌های تحصیلات تکمیلی»، «ساماندهی و ارتقای شاخص نسبت عضو هیأت علمی تمام وقت به دانشجو در دانشگاه‌ها»، «ایجاد و تجهیز و راه‌اندازی آزمایشگاه کاربردی در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی» و افزایش سهم پژوهش از تولید ناخالص داخلی به میزان 5/0 درصد و رسیدن آن تا پایان برنامه به 3 درصد.» برای دستیابی به رتبه دوم علم و فناوری در میان 25 کشور منطقه بسیار ساده‌اندیشانه به‌نظر می‌رسد؛ چراکه همین الان بسیاری از کشورهای منطقه دارای این شرایط هستند !
موضوع دیگر در این زمینه فقدان جداول کمی و آماری در زمینه تدوین این برنامه است به‌طوری که به گفته برخی منتقدان، ظاهرا تدوین‌کنندگان لایحه برنامه پنجم آن را با سند چشم‌انداز 20 ساله اشتباهی گرفته و همان سیاست‌های کلی را آورده‌اند، در حالی که برنامه پنجم به‌عنوان یک برنامه میان‌مدت باید دارای اهداف مشخص باشد، اما در این لایحه نه جدولی و نه آماری به چشم می‌خورد.
همچنین تعیین هدف بودجه 3درصدی پژوهش در ایران در حالی صورت گرفته است که ایران یکی از ضعیف‌ترین کشورهای منطقه در تخصیص بودجه برای پژوهش و تحقیقات است و این مسئله بارها مورد انتقاد مقام معظم رهبری نیز واقع شده است با این حال دست اندرکاران امور در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری نتوانسته‌اند برای رفع این مشکل چاره‌ای بیندیشند.
برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد بسیاری از سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی نه تنها این سهم از بودجه را اختصاص نداده‌اند بلکه هزینه‌های دیگری همچون ساختمان‌سازی و دکوراسیون را جزء بودجه تحقیقاتی منظور کرده‌اند.
یا مثلا در بند ح ماده 20 لایحه مذکور آمده است:«تأمین و پرداخت بخشی از هزینه ثبت اختراعات، تولید دانش فنی و حمایت مالی از تولیدکنندگان برای خرید دانش و امتیاز اختراعات.» این در شرایطی است که دولت خود نرخ ثبت اختراعات را افزایش چشمگیری داده و عملا در این زمینه برای مخترعان مشکلات عدیده ایجاد کرده است.
اداره کل مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور از اواخر سال گذشته و به‌دنبال تدوین و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون جدید ثبت اختراعات، به‌طور ناگهانی هزینه ثبت اختراعات را که تا پیش از این فقط 5 هزار تومان برای مدت زمان ۲۰ سال بود، با ۱۰۰ برابر افزایش، به ۵۰۰ هزار تومان رساند. بسیاری معتقدند که این اقدام به مخترعان برخاسته از طبقات محروم جامعه فشار وارد می‌کند.
یا در ماده 22 آمده است: به‌منظور گسترش حمایت‌های هدفمند مادی و معنوی از نخبگان و نوآوران علمی و فناوری اقدام‌های زیر انجام می‌شود:
الف- ارتقای منزلت اجتماعی از طریق فرهنگ‌سازی.
ب- تسهیل در ارتقای تحصیلی و ورود به رشته‌های تحصیلی مورد علاقه در دوره‌های قبل از دانشگاه و دانشگاهی.
ج- اعطای حمایت‌های مالی و بورس تحصیلی از طریق وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بنیاد ملی نخبگان.
د- هدایت تحصیلی در زمینه‌ها و رشته‌های اولویت‌دار مورد نیاز کشور.
هـ- تأمین بیمه تأمین اجتماعی و بیمه پایه سلامت فرد و خانواده وی.
و- رفع دغدغه خطر‌پذیری مالی در انجام مراحل پژوهشی و امور نوآورانه.
ز- حمایت از تجاری‌سازی دستاوردهای آنان.
همانطور که ملاحظه می‌شود این مواد بسیار کلی بوده و دولت می‌تواند هر نوع عملکردی را تحت عنوان اجرای مواد برنامه پنجم توجیه کند.
ماده 23 برنامه نیز از مواد چالش‌برانگیز است. در این ماده آمده است: به‌منظور ایجاد تحول بنیادین در نظام آموزشی کشور (قبل و بعد از دانشگاه) و ایجاد هماهنگی و یکپارچگی آموزشی با هدف ارتقای کیفی در 3 حوزه دانش، مهارت و تربیت و نیز افزایش سلامت روحی و جسمی دانش‌آموزان و دانشجویان در تمام مقاطع تحصیلی (از دبستان تا دانشگاه) و ارتقای مهارت‌های حرفهای دانش‌آموزان و دانشجویان در جهت کارآفرینی و فن‌آفرینی از طریق کارورزی و کارآموزی حین آموزش مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی و براساس نیازها و اولویت‌های کشور، طرح جامع تحول بنیادی نظام آموزشی و پرورشی در سال اول برنامه تهیه و پس از تصویب دولت اجرا می‌شود.
صاحب‌نظران معتقدند نظام آموزشی کشور محل آزمون و خطای طرح‌های خلق الساعه و بدون پشتوانه کارشناسی شده است و هر چند سال یکبار طرح‌هایی در این زمینه به اجرا درآمده و هیچگاه ارزیابی درستی نیز از آن صورت نگرفته است.
همه اینها در شرایطی است که ظاهرا مجلسیان در پی طرحی دو فوریتی برای تمدید برنامه چهارم تا یکسال دیگر بوده و به این ترتیب شاید برنامه پنجم برای سال آینده و با ترکیبی دقیق‌تر در مجلس مطرح شود. هر چند تجربه مجلس هشتم نشان داده که به‌رغم انتقادات تند و تیز به برنامه‌های دولت در دقیقه 90 از در همکاری و دوستی وارد شده و نظر دولت را تامین کرده است.
به همین دلیل شاید بهترین تصمیم این باشد که مواد اساسی این برنامه از جمله فصل علم و فناوری با مطالعه عمیق و نظر خواهی و مشورت استادان دانشگاه و نخبگان علمی کشور بازنگری و اصلاح شود.
